Kontynuując tematykę skutków sprzedaży przedsiębiorstwa (jego zorganizowanej części) poruszoną w dwóch poprzednich wpisach (dotyczących skutków sprzedaży na gruncie prawa cywilnego i prawa pracy) chciałbym dzisiaj Szanowni Państwo pochylić się nad skutkami takiej czynności w zakresie przepisów prawa podatkowego.
Zasadniczo przepisy podatkowe (mowa przede wszystkim o ustawie Ordynacja podatkowa) nie wprowadzają wprost zapisu, że przy transakcji sprzedaży przedsiębiorstwa (jego zorganizowanej części) na mocy umowy sprzedaży nabywca wstępuje we wszelkie prawa sprzedającego. Jest to o tyle niezrozumiałe, że np. następstwo prawne przy przeniesieniu własności przedsiębiorstwa jako wkładu do spółki osobowej (aportem) zostało wprost przewidziane w art. 93a § 5 ustawy Ordynacja podatkowa. Dlatego też skutki prawne sprzedaży przedsiębiorstwa należy rozpatrywać na gruncie poszczególnych podatków – przede wszystkim podatku VAT, podatku dochodowego i podatku od czynności cywilnoprawnych.
Zanim jednak przejdziemy do omawiania skutków sprzedaży przedsiębiorstwa na gruncie poszczególnych podatków, wskazania wymaga, że w przypadku sprzedaży numer NIP posiadany przez sprzedającego przedsiębiorstwo nie zostaje przeniesiony na nabywcę (co wynika z ustawy o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników i płatników). Nabywca zachowuje swój własny nr NIP, a jeżeli sprzedaż odbywa się np. poprzez wniesienie przedsiębiorstwa wkładem do spółki na pokrycie udziałów przy jej założeniu, to spółce nadawany jest nowy numer NIP. Jeżeli sprzedamy przedsiębiorstwo to tym samym w zasadzie kończymy naszą działalność wobec czego powinniśmy powiadomić o tym właściwy organ prowadzący rejestr przedsiębiorców i Urząd Skarbowy, dokonując wyrejestrowania naszej działalności.
Przechodząc do omówienia skutków sprzedaży przedsiębiorstwa (jego zorganizowanej części) na gruncie poszczególnych podatków chciałbym jeszcze zwrócić Państwa uwagę na jedną kwestię. Otóż, jak zresztą pisałem o tym w jednym z uprzednich wpisów, w prawie podatkowym rozumienie pojęcia „przedsiębiorstwa” nie różni się od definicji zawartej w kodeksie cywilnym. Oznacza to, że także na gruncie przepisów podatkowych w skład przedsiębiorstwa nie wchodzą zobowiązania podatkowe, a co za tym idzie sprzedając przedsiębiorstwo przenosimy na nabywcę tylko przysługujące nam uprawnienia wynikające z prawa podatkowego.
Powyższe potwierdza przepis art. 112 § 1 i 3 ustawy Ordynacja podatkowa, który wprost reguluje zasady odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe sprzedawanego przedsiębiorstwa, stwierdzając, że: nabywca przedsiębiorstwa lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie z podatnikiem za powstałe do dnia nabycia zaległości podatkowe związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, chyba że przy zachowaniu należytej staranności nie mógł wiedzieć o tych zaległościach. Zakres odpowiedzialności nabywcy jest ograniczony do wartości nabytego przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części. Jak więc więc widzimy jest to uregulowanie praktycznie identyczne z zapisem zawartym w kodeksie cywilnym, odnoszącym się do zobowiązań cywilnoprawnych (o czym więcej w poprzednim wpisie).
Podatek VAT:
Przepisy ustawy o VAT wskazują wprost, że przepisów tej ustawy w ogóle nie stosuje się do transakcji zbycia przedsiębiorstwa lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa. Przyjęte więc w art. 6 pkt 1 ustawy o VAT wyłączenie z opodatkowania podatkiem VAT zbycia przedsiębiorstwa (pojęcie „zbycia” należy rozumieć szeroko, nie tylko jako sprzedaż (a więc dostawę posługując się terminologią ustawy o VAT), ale także jako wniesienie przedsiębiorstwa do spółki prawa handlowego w postaci wkładu niepieniężnego (aport)) niesie ze sobą dwa skutki.
Po pierwsze sprzedaż przedsiębiorstwa (lub jego zorganizowanej części) nie będzie stanowiła dostawy w rozumieniu ustawy o VAT, a więc do ceny sprzedaży nie będziemy doliczać podatku VAT (a jedynie podatek od czynności cywilnoprawnych, o czym więcej w dalszej części wpisu). Ten skutek nastąpi jednak tylko gdy przedmiotem sprzedaży faktycznie będzie przedsiębiorstwo lub jego zorganizowana część. Jeżeli bowiem strony błędnie określą, że przedmiotem zakupu będzie przedsiębiorstwo (zorganizowana część), a tak naprawdę będzie to sprzedaż poszczególnych składników majątku nie pozostających ze sobą w powiązaniu organizacyjnym i funkcjonalnym (zgodnie z definicją przedsiębiorstwa i jego zorganizowanej części), a sprzedaż nie zostanie opodatkowana podatkiem VAT, będzie to jednoznaczne z powstaniem zaległości podatkowej wobec Urzędu Skarbowego. W celu uniknięcia takich negatywnych dla nas skutków, w razie zawierania takich umów zawsze zachęcam Państwa do kontaktu, aby ustalić, czy na pewno przedmiot sprzedaży możemy zakwalifikować jako przedsiębiorstwo (jego zorganizowaną część) a nawet – dla naszej ochrony – wystąpienia z wnioskiem o wydanie indywidualnej interpretacji przepisów prawa podatkowego.
Po drugie na gruncie ustawy o VAT nabywca przedsiębiorstwa traktowany jest jako następca prawny podatnika dokonującego zbycia (sprzedającego przedsiębiorstwo). W konsekwencji podatnik, który nabył przedsiębiorstwo i nadal je prowadzi może korzystać z uprawnień służących zbywcy tego przedsiębiorstwa wynikających z ustawy o VAT, a więc np. w zakresie korekt podatku naliczonego (na co wskazuje wprost art. 91 ust. 9 ustawy o VAT) czy dokonywania odliczeń podatku naliczonego z faktur wystawionych przez zbywcę.
Podatek dochodowy
Skutki sprzedaży przedsiębiorstwa (zorganizowanej części) na gruncie podatku dochodowego musimy rozpatrywać odrębnie dla sprzedającego i dla kupującego. Pamiętajmy, że w polskim prawie mamy do czynienia z dwoma podatkami dochodowymi (dla osób fizycznych (PiT) i dla osób prawnych (CiT)), jednakże uregulowania obu ustaw są w tym zakresie tożsame.
W przypadku sprzedającego uzyskanie ceny za sprzedane przedsiębiorstwo spowoduje powstanie po jego stronie przychodu, który podlegać będzie opodatkowaniu. Ponieważ sprzedaż przedsiębiorstwa jest w istocie szeregiem umów sprzedaży poszczególnych składników majątku, ujętych w jednej umowie, nazywanej w uproszczeniu umową sprzedaży przedsiębiorstwa, to sprzedaż taka spowoduje powstanie przychodu w ramach prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej, a wartość przychodu ustalamy jako sumę sprzedawanych poszczególnych składników majątku.
Po stronie kupującego natomiast powstanie kwestia dalszego amortyzowania składników majątku przedsiębiorstwa i zaliczania ich do kosztów uzyskania przychodu. Podmiot obejmujący aport powinien ująć wartości niematerialne i prawne we własnej ewidencji środków trwałych i wartości niematerialnych w wysokości wartości początkowej. Aby jednak dokonywać odpisów amortyzacyjnych nabywca przedsiębiorstwa musi wpierw ustalić wartość początkową środka trwałego. Zasady ustalenia wartości początkowej nabywanego przedsiębiorstwa i dokonywania przez kupującego odpisów amortyzacyjnych różnią się w zależności od sposobu nabycia.
Gdy sprzedaż następuje w formie wkładu do spółki prawa handlowego (jako aport) to wartość początkową przedsiębiorstwa (jego zorganizowanej części) ustala się w wysokości wartości początkowej określonej w ewidencji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych sprzedającego (art. 16g ust. 10a i ust. 9 ustawy o CiT oraz art. 22g ust. 14a i ust. 12 ustawy o PiT). W takim przypadku mamy do czynienia z następstwem prawnym i nabywca kontynuuje odpisy amortyzacyjne z uwzględnieniem dotychczasowej wysokości odpisów oraz kontynuują metodę amortyzacji przyjętą przez sprzedającego (art. 16h ust. 3a ustawy o CiT i art. 22h ust. 3a ustawy o PiT)
Jeżeli jednak sprzedaż przedsiębiorstwa (jego zorganizowanej części) następuje w formie zwykłej umowy sprzedaży, to wartość początkową przedsiębiorstwa ustala się zgodnie z regulacją z art. 16g ust. 10 ustawy o CiT oraz art. 22g ust. 14 ustawy o PiT, które stanowią, że: w razie nabycia w drodze kupna lub przyjęcia do odpłatnego korzystania przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części, łączną wartość początkową nabytych środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych stanowi: 1) suma ich wartości rynkowej – w przypadku wystąpienia dodatniej wartości firmy, ustalonej zgodnie z ust. 2; 2) różnica między ceną nabycia przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części, ustaloną zgodnie z ust. 3 i 5, a wartością składników majątkowych niebędących środkami trwałymi ani wartościami niematerialnymi i prawnymi – w przypadku niewystąpienia dodatniej wartości firmy.
W przypadku nabycia przedsiębiorstwa (jego zorganizowanej części) w ramach zwykłej umowy sprzedaży (a nie aportu do spółki) ustawa wymaga więc od nabywcy ponownego ustalenia wartości początkowej składników majątku składających się na przedsiębiorstwo. Z uwagi na ten fakt oraz z powodu braku szczególnych przepisów wprowadzających zasadę kontynuacji amortyzacji przez nabywcę (tak jak w razie opisanej powyżej sytuacji aportu przedsiębiorstwa do spółki) uznać należy, że nabywca przedsiębiorstwa (zakupionego w wyniku umowy sprzedaży, a nie aportu do spółki) nie kontynuuje amortyzacji rozpoczętej przez sprzedającego, a rozpoczyna ją od nowa ustalając wartość początkową zgodnie z ww. przepisami.
Podatek od czynności cywilnoprawnych
Ponieważ sprzedaż przedsiębiorstwa (jego zorganizowanej części) nie podlega opodatkowaniu podatkiem VAT transakcja taka podlega opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych (zgodnie z ogólną regułą ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych, którą w uproszczeniu możemy opisać, że albo VAT albo PCC). Na gruncie ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych sprzedaż przedsiębiorstwa traktujemy jako sprzedaż zbioru poszczególnych składników majątku składających się na to przedsiębiorstwo, a podatek obliczamy od wartości rynkowej poszczególnych rzeczy i praw majątkowych. Do zapłaty podatku PCC zobowiązany jest kupujący przedsiębiorstwo (bądź spółka, do której przedsiębiorstwo jest wnoszone jako wkład).
Jeżeli przedsiębiorstwo sprzedajemy w formie z podpisami notarialnie poświadczonymi, to w ciągu 14 dni od dnia zawarcia umowy nabywca ma obowiązek złożyć do właściwego Urzędu Skarbowego deklarację podatkową i wpłacić podatek. Jeżeli z kolei przedsiębiorstwo sprzedajemy w formie aktu notarialnego (bowiem np. w jego skład wchodzi nieruchomość bądź wnosimy je jako wkład do spółki prawa handlowego, której umowa musi być w takiej formie zawarta) to podatek pobierze i wpłaci do Urzędu Skarbowego notariusz, a nabywca nie musi składać deklaracji, gdyż zostanie wyręczony przez notariusza, który złoży w Urzędzie Skarbowym akt notarialny zastępujący deklarację.
Powyższy wpis oczywiście jedynie zarysowuje główne kwestie i problemy związane z przeniesieniem własności przedsiębiorstwa i skutkach tej czynności na gruncie prawa podatkowego. Materia ta jest dosyć rozległa i każdorazowo, w przypadku każdej takiej transakcji, zalecałbym przeprowadzenie dokładnej analizy skutków podatkowych przez prawnika.