PRZEDSIĘBIORSTWO I ZORGANIZOWANA CZĘŚĆ PRZEDSIĘBIORSTWA NA GRUNCIE PRAWA CYWILNEGO I PODATKOWEGO

W jednym z poprzednich wpisów poruszyłem kwestię różnic pomiędzy pojęciami „firmy” a „przedsiębiorstwa”. We wpisie tym wstępnie wskazałem Państwu, że na gruncie kodeksu cywilnego przez „przedsiębiorstwo” rozumiemy zorganizowany zespół składników niematerialnych i materialnych przeznaczonych do prowadzenia działalności gospodarczej. Zdaję sobie jednak w pełni sprawę, że ta dosyć prawnicza definicja może wiele nie wyjaśniać, dlatego też w niniejszym wpisie chciałbym w bardziej, powiedzmy to „ludzkich”:), słowach wyjaśnić czym przedsiębiorstwo tak naprawdę jest.

Ponadto, w trzech kolejnych wpisach, które polecam Państwa uwadze, pochylam się nad skutkami sprzedaży przedsiębiorstwa (jego zorganizowanej części) na gruncie prawa cywilnego, prawa pracy i prawa podatkowego.

Upraszczając powyższą definicję – przedsiębiorstwem jest po prostu cały nasz majątek, który wykorzystujemy do prowadzenia działalności gospodarczej w dowolnej formie (jednoosobowe przedsiębiorstwo czy spółki). Ważne jest tylko (na co wyraźnie zwraca uwagę ww. definicja) aby wszystkie te składniki majątku były ze sobą funkcjonalnie powiązane, tj. aby wszystkie one jako całość służyły prowadzenia działalności.

Ważną kwestią, na którą chciałbym zwrócić Państwu uwagę jest fakt, że na gruncie kodeksu cywilnego przedsiębiorstwo nie obejmuje zobowiązań, a więc długów (czy pasywów posługując się terminologią księgową), a obejmuje jedynie majątek (aktywa). Ma to nader doniosłe znaczenie o czym traktuje mój kolejny wpis.

Powyższa definicja przedsiębiorstwa nie wskazuje dokładnie jakie składniki majątku mogą się na niego składać, ograniczając się jedynie do stwierdzenia, że są to składniki niematerialne i materialne. Dlatego też drodzy Czytelnicy można stanowczo powiedzieć, że w skład przedsiębiorstwa może wchodzić wszystko, każdy majątek, pod warunkiem, że używamy go do prowadzenia działalności gospodarczej (pewnym ułatwieniem jest przykładowe wyliczenie takich składników zawarte w kodeksie cywilnym).

Przykładowo składnikami majątku składającymi się na przedsiębiorstwo są: oznaczenie indywidualizujące przedsiębiorstwo, środki trwałe (nieruchomości i ruchomości), wierzytelności, prawa z papierów wartościowych i środki pieniężne, koncesje, licencje i zezwolenia, patenty i inne prawa własności przemysłowej, majątkowe prawa autorskie, tajemnice przedsiębiorstwa czy księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.

Na gruncie prawa podatkowego rozumienie pojęcia „przedsiębiorstwa” nie różni się od przytoczonej przeze mnie powyżej definicji zawartej w kodeksie cywilnym. Wprost wskazuje na to art. 5a pkt 3 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych i art. 4a pkt 3 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych. Z kolei ustawa o VAT nie wskazuje wprost co należy rozumieć przez pojęcie „przedsiębiorstwa” na jej gruncie, jednakże powszechnie uznaje się także, że należy stosować definicję z kodeksu cywilnego.

Ustawy podatkowe wprowadzają jednak pewne nowe pojęcie, nieznane kodeksowi cywilnemu, a mianowicie „zorganizowaną część przedsiębiorstwa„, definiując je jako: organizacyjnie i finansowo wyodrębniony w istniejącym przedsiębiorstwie zespół składników materialnych i niematerialnych, w tym zobowiązania, przeznaczonych do realizacji określonych zadań gospodarczych, który zarazem mógłby stanowić niezależne przedsiębiorstwo samodzielnie realizujące te zadania. I znów mamy do czynienia ze  definicją prawniczą, która może być mało zrozumiała:)

Przechodząc do wyjaśnienia pojęcia zorganizowanej części przedsiębiorstwa chciałbym Państwu od razu zwrócić uwagę na jedną nader ważną kwestię zawartą w tej definicji, której brak jest w definicji samego przedsiębiorstwa. Otóż powyżej zacytowany przepis wymaga, aby w skład zorganizowanej części przedsiębiorstwa wchodziły nie tylko same składniki majątku (aktywa) ale również zobowiązania.

Tak więc zorganizowaną częścią przedsiębiorstwa jest taka część majątku i zobowiązań całego przedsiębiorstwa, która jest w jego ramach wyodrębniona i mogłaby swobodnie działać jako zupełnie oddzielne przedsiębiorstwo. Wyodrębnienie to musi nastąpić co najmniej na dwóch płaszczyznach – organizacyjnej (np. jako pewien dział, placówka handlowa, departament czy oddział przedsiębiorstwa) oraz finansowej, przez co rozumiemy sytuację, w której dane transakcje finansowe oraz wszelkie należności czy zobowiązania możliwe są do przyporządkowania tej właśnie części części przedsiębiorstwa.

Pomimo tego, że kodeks cywilny nie zawiera definicji zorganizowanej części przedsiębiorstwa to jak najbardziej możemy zawierać umowy jej dotyczące (np. sprzedać czy wydzierżawić) pod warunkiem, że dochowamy wymaganej formy umowy. Ponieważ jednak na gruncie kodeksu cywilnego nie ma definicji zorganizowanej części przedsiębiorstwa, a na skuteczne przeniesienie zobowiązań (długów) wymagana jest pisemna zgoda wierzyciela (art. 519 kodeksu cywilnego), to należy uznać, że sprzedając zorganizowaną część przedsiębiorstwa również sprzedajemy tylko majątek wchodzący w tą część, a na przeniesienie zobowiązań związanych ze sprzedawaną zorganizowaną częścią przedsiębiorstwa musimy uzyskać zgodę wierzyciela.

W powyższym akapicie wspominałem, że sprzedając przedsiębiorstwo (jego zorganizowaną część) musimy zachować wymaganą formę. Przepisy kodeksu cywilnego wprowadzają  wymóg, że zbycie lub wydzierżawienie przedsiębiorstwa albo ustanowienie na nim użytkowania musi nastąpić w umowie zawartej w formie z podpisami notarialnie poświadczonymi (jeżeli jednak w skład przedsiębiorstwa wchodzi nieruchomość to taką umowę musimy zawrzeć w formie aktu notarialnego). Takiej samej formy wymagają umowy dotyczące zorganizowanej części przedsiębiorstwa.

Zawierając umowę dotyczącą całego przedsiębiorstwa nie musimy szczegółowo opisywać co wchodzi w jego skład, gdyż tutaj przepis kodeksu cywilnego wprost wskazuje, że: czynność prawna mająca za przedmiot przedsiębiorstwo obejmuje wszystko, co wchodzi w skład przedsiębiorstwa, chyba że co innego wynika z treści czynności prawnej albo z przepisów szczególnych. Co innego jednak jeżeli np. sprzedajemy jego zorganizowaną część. Tutaj umowa powinna bardzo szczegółowo określać co wchodzi w skład tej części. Dobre sformułowanie takiej umowy ma bardzo istotne znaczenie przede wszystkim na gruncie ustawy o VAT, gdyż do transakcji zbycia przedsiębiorstwa lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa w ogóle nie stosuje się przepisów o podatku VAT, więc tego podatku nie będzie. Jednakże gdy źle sformułujemy umowę to Urząd Skarbowy może uznać, że to co sprzedajemy faktycznie nie stanowi zorganizowanej części przedsiębiorstwa, tylko sprzedaż poszczególnych składników majątku i wydać decyzję ustalająca zaległość podatkową. Dlatego też w razie zawierania takich umów zawsze zachęcam Państwa do kontaktu, a nawet – dla naszej ochrony – wystąpienia z wnioskiem o wydanie indywidualnej interpretacji przepisów prawa podatkowego.