SPÓŁKA CYWILNA – CZYM JEST?

Jak wskazałem w pierwszym wpisie na blogu polskie prawo daje nam dosyć szeroką gamę form prowadzenia biznesu. Mamy jednoosobowe działalności gospodarcze, spółki cywilne i spółki prawa handlowego, a więc spółkę jawną, partnerską, komandytową, komandytowo-akcyjną oraz spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością i akcyjną.

W poprzednich 5 wpisach pochyliłem się nieco nad sposobem dziedziczenia przedsiębiorstwa w prawie polskim poprzez zarząd sukcesyjny, opisując przede wszystkim samą procedurę dziedziczenia przedsiębiorstw poprzez instytucję zarządu sukcesyjnego, funkcję zarządcy sukcesyjnego i sposoby powołania go na to stanowisko, skutki podatkowe dziedziczenia przedsiębiorstwa w spadku oraz przedstawiłem zasady dziedziczenia praw wspólnika w spółce cywilnej. Do tej pory na blogu nie opisałem jednak czym jest spółka cywilna i na jakich zasadach działa, skupiając się do tej pory głównie na prowadzeniu działalności gospodarczej w formie jednoosobowego przedsiębiorstwa (opisując na czym ta forma prowadzenia działalności polega i jakie są jej zalety). Dlatego też w niniejszym i następnych wpisach będę chciał przybliżyć Państwu instytucję spółki cywilnej, a potem przejść po kolei do poszczególnych spółek prawa handlowego.

W poprzednim wpisie opisującym zasady dziedziczenia praw wspólnika w spółce cywilnej pokrótce wskazałem już, że spółka cywilna, mimo swojej nazwy, w istocie nie jest spółką w rozumieniu prawa gospodarczego (kodeksu spółek handlowych). Posługując się stwierdzeniem Sądu Najwyższego: „spółka cywilna nie jest podmiotem prawnym odrębnym od wspólników, lecz jest wielostronnym stosunkiem zobowiązaniowym łączącym wspólników„. Już tłumaczę o co tutaj chodzi:)

Spółka cywilna jest więc umową zawieraną przez wspólników (którymi mogą być zarówno osoby fizyczne, prawne (np. spółki kapitałowe czyli z ograniczoną odpowiedzialnością czy akcyjne) jak i jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej – np. spółki osobowe, tj. spółka jawna, partnerska, komandytowa i komandytowo-akcyjna). Na mocy takiej umowy (której niezbędne elementy opiszę w kolejnym wpisie) wspólnicy zobowiązują się wspólnie prowadzić działalność gospodarczą. Wspólnicy, z momentem zawarcia między nimi umowy spółki cywilnej, stwarzają więc pewnego rodzaju sformalizowaną grupę osób działających dla osiągnięcia pewnego celu gospodarczego. Spółka cywilna może więc być założona tylko do prowadzenia działalności gospodarczej i osiągnięcia celu gospodarczego określonego w umowie spółki – inaczej niż np. w przypadku spółek kapitałowych, który cel może nie być związany z działalnością zarobkową. Przez pojęcie „celu gospodarczego” należy rozumieć taki cel, który jest realizowany w związku z obrotem gospodarczym. Nie koniecznie więc zawsze będzie nim osiągnięcie zysku materialnego – może to być np. działalność reklamowa, która przyniesie korzyści gospodarcze poprzez zdobycie nowych kontaktów.

Z faktu, że spółka cywilna jest jedynie umową pomiędzy wspólnikami wynika przede wszystkim to, że spółka cywilna na gruncie prawa cywilnego oraz podatkowego (z wyłączeniem podatku VAT i akcyzowego o czym więcej napiszę w dalszych wpisach) nie jest odrębnym od swoich wspólników podmiotem praw i obowiązków – tak jak następuje to w przypadku założenia spółek prawa handlowego. Ten fakt pociąga za sobą z kolei następujące skutki:

Po pierwsze faktycznymi stronami wszelkich umów, postępowań sądowych czy adresatami decyzji są osobiście wszyscy wspólnicy spółki cywilnej, a nie sama spółka cywilna. Jeżeli więc spółka cywilna zawiera umowę (np. umowę najmu lokalu, w którym będzie prowadzona działalność gospodarcza) to umowę tak naprawdę zwierają wspólnicy, a prawidłowe określenie najemcy będzie wyglądało w ten sposób (dane osobowe są oczywiście hipotetyczne): „Jan Kowalski i Jan Nowak wspólnie prowadzący działalność gospodarczą w formie spółki cywilnej pod nazwą: „Jan Kowalski, Jan Nowak PHU Spółka s.c.” (spółka cywilna nie jest przedsiębiorcą, więc nie prowadzi działalności gospodarczej pod firmą, a jedynie pod nazwą – więcej o firmie przedsiębiorcy pisałem tutaj). Także gdy np. spółka cywilna chce pozwać dłużnika o niezapłacone faktury (bądź jest pozwana gdy to spółka cywilna zalega z płatnością) jako strona postępowania sądowego muszą być wskazani wszyscy wspólnicy, ewentualnie tylko dodając, że wspólnie prowadzą oni działalność w formie spółki cywilnej pod daną nazwą. Także adresatami wszelkich decyzji (np. pozwolenia na budowę, gdy spółka cywilna prowadzi chociażby działalność deweloperską) są bezpośrednio wszyscy wspólnicy.

Z powyższego wynika więc fakt, że to wspólnicy są bezpośrednio i solidarnie odpowiedzialni za wszelkie zobowiązania zaciągnięte w ramach działalności spółki cywilnej – zarówno cywilnoprawne jak i podatkowe. Tak więc jeżeli spółka cywilna (upraszczając) narobi długów, to wierzyciele pozwą od razu samych wspólników i przeciwko samym wspólnikom będą prowadzić egzekucję. Sytuacja ta jest odmienna od tego z czym mamy do czynienia w przypadku spółek prawa handlowego, które mają własną osobowość prawną, a jest identyczna jak w przypadku działalności jednoosobowego przedsiębiorcy (o czym pisałem tutaj).

Ponieważ spółka cywilna nie ma odrębnej, od swoich wspólników, podmiotowości prawnej, nie może być także właścicielem rzeczy. Jeżeli więc np. spółka cywilna zostaje założona do prowadzenia, dajmy na to, działalności deweloperskiej (co się bardzo rzadko zdarza w praktyce) to właścicielem nieruchomości nabytej do prowadzenia inwestycji nie będzie spółka, a bezpośrednio wszyscy jej wspólnicy.

Powyższe cechy spółki cywilnej powodują, że nieczęsto przedsiębiorcy wybierają tę formę prowadzenia działalności gospodarczej, zwłaszcza w branżach ryzykownych (np. branża budowlana czy deweloperska). Ja również zazwyczaj odradzam swoim klientom zakładanie spółek cywilnych (choć oczywiście zawsze wszystko zależy od okoliczności danej sprawy, dlatego też w razie wątpliwości proszę o kontakt).

Spółka cywilna ma natomiast też swoje zalety prowadzenia działalności gospodarczej w takiej formie, do których należy przede wszystkim szybkość i brak kosztów jej założenia (umowa nie musi być sporządzana przez notariusza, brak jest wymogu wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego). Księgowość może być także zasadniczo prowadzona w formie podatkowej księgi przychodów i rozchodów, a nie pełnej księgowości (o czym więcej pisałem we wpisie dotyczącym sposobów ewidencjonowania działalności gospodarczej).

Mam nadzieję, że udało mi się wyjaśnić Państwu istotę spółki cywilnej. Bardziej szczegółowe kwestie dotyczące przede wszystkim samej umowy spółki, wkładów do niej wnoszonych, jej pozycji jako wierzyciela i dłużnika, statusu spółki cywilnej jako pracodawcy, zasad reprezentacji i prowadzenia spraw spółki cywilnej przez wspólników, opodatkowania spółki cywilnej podatkiem PCC, podmiotowości na gruncie podatku VAT, zasad opodatkowania podatkiem dochodowym, możliwości wypowiedzenia umowy spółki cywilnej oraz jej rozwiązania poruszę w kolejnych wpisach.