We wpisie opisującym istotę spółki cywilnej na gruncie prawa polskiego wskazałem, że mimo swojej nazwy spółka cywilna nie jest faktycznie spółką i nie posiada własnej podmiotowości prawnej od swoich wspólników. Działająca na rynku spółka cywilna jest jedynie pewnym zrzeszeniem wspólników, którzy zawarli pomiędzy sobą umowę spółki określającą ich wewnętrzne stosunki, wnoszone wkłady czy udział w zyskach i stratach.

Ogólna zasada braku własnej podmiotowości prawnej spółki cywilnej ma jednak pewne wyjątki – przede wszystkim na gruncie podatku VAT i podatku akcyzowego. Sporne jest natomiast czy na gruncie prawa pracy spółka cywilna może być pracodawcą – i temu właśnie zagadnieniu chciałbym poświęcić dzisiejszy wpis.

Zgodnie z art. 3 kodeksu pracy: pracodawcą jest jednostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości prawnej, a także osoba fizyczna, jeżeli zatrudniają one pracowników. Ponadto, zgodnie z art. 460 § 1 kodeksu postępowania cywilnego: zdolność sądową i procesową ma także pracodawca, chociażby nie posiadał osobowości prawnej, a w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych zdolność tę ma organ rentowy i wojewódzki zespół do spraw orzekania o niepełnosprawności. Powyższe przepisy nie rozwiewają więc wątpliwości czy spółka cywilna może być pracodawcą, a więc czy na gruncie prawa pracy ma odrębną od swoich wspólników podmiotowość prawną. Kwestia ta ma znaczenie przede wszystkim znaczenie przy procesach. Jeżeli bowiem pracownik pracował na rzecz spółki cywilnej i pozywa ją (np. o zaległe wynagrodzenie za nadgodziny) to w pozwie musi przecież prawidłowo oznaczyć pracodawcę, chociażby po to, żeby później prowadzić egzekucję w celu wyegzekwowania zasądzonego świadczenia. Komornik nie będzie bowiem mógł wszcząć egzekucji na podstawie wyroku, w którym pozwany został nieprawidłowo oznaczony. Dlatego też tak istotne jest ustalenie czy pracodawcą jest spółka cywilna czy też jej wspólnicy, a co za tym idzie czy, jako pracownicy, mamy pozywać spółkę cywilną czy jej wspólników.

W dawniejszym orzecznictwie Sądy dopuszczały odrębność spółki cywilnej od swoich wspólników na gruncie prawa pracy, przyznając tej spółce status pracodawcy. Chociażby w wyroku z dnia 6 lutego 1997r. (I PKN 77/06) Sąd Najwyższy wskazał, że spółka cywilna może stanowić zakład pracy (ówcześnie obowiązująca definicja pracodawcy posługiwała się pojęciem zakładu pracy).

Aktualnie jednak nowsze orzecznictwo odchodzi od tego poglądu. Ostatecznie wydaje się, że kwestia posiadania przez spółkę cywilną odrębnej od swoich wspólników podmiotowości na gruncie prawa pracy została rozstrzygnięta przez Sąd Najwyższy. W wyroku z dnia 9 maja 2017r. (II PK 68/16) Sąd ten wskazał, że: „przedsiębiorstwo (art. 55[1] KC) utworzone w ramach spółki cywilnej nie może aktualnie zatrudniać pracowników we własnym imieniu i działa na rachunek wspólników. Taka jednostka organizacyjna nie może być uznana za pracodawcę, gdyż spełnia tylko jedno określone przez art. 3 KP wymaganie, tj. posiada odpowiadającą zakładowi pracy formę organizacyjną, obejmującą substrat osobowy i techniczny potrzebny do wykonywania określonego rodzaju działalności i związanego z tym procesu pracy. Nie ma natomiast koniecznej dla uzyskania statusu pracodawcy zdolności zatrudniania we własnym imieniu pracowników. Podmiotami praw i obowiązków spółki są zatem wszyscy wspólnicy łącznie i to oni są „zbiorowym” pracodawcą dla zatrudnianych pracowników„.

Pracodawcą nie są także poszczególni wspólnicy. Taka sytuacja miałaby miejsce jedynie, gdyby pracownik był zatrudniany tylko przez wspólnika i świadczył pracę na jego rzecz. Jeżeli jednak pracownik świadczy pracę na rzecz całej spółki cywilnej (tj. wszystkich jej wspólników) to pracodawcą muszą być wszyscy wspólnicy, jako podmiot łączny (co wynika z typu współwłasności łączącej wspólników spółki cywilnej o czym więcej w tym wpisie).

Tak więc także na gruncie prawa pracy, spółka cywilna nie posiada odrębnej od swoich wspólników podmiotowości prawnej i nie jest pracodawcą – którym są zbiorowo wszyscy wspólnicy. Zawierając więc umowy o pracę, jako pracodawcę należy wpisywać wszystkich wspólników spółki cywilnej – z oznaczeniem, że prowadzą oni działalność gospodarczą w formie spółki cywilnej pod daną nazwą (a nie firmą, o czym więcej w tym wpisie). Podobnie też należy oznaczać pracodawcę w przypadku procesów. Powodem bądź pozwanym będą wszyscy wspólnicy (jeżeli spółka cywilna będzie powodem to po jej stronie zachodzi współuczestnictwo konieczne wszystkich wspólników, o czym więcej pisałem tutaj).

Spółka cywilna nie jest także pracodawcą w rozumieniu art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Tak więc także na gruncie obciążeń publicznoprawnych leżących po stronie pracodawcy, to wszyscy wspólnicy są płatnikami składek za swoich pracowników, a nie spółka cywilna (co potwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 14 grudnia 2017r., II UK 643/16).

Ostatnią kwestią jaką chciałem poruszyć jest zagadnienie zatrudnienia na umowie o pracę przez spółkę cywilną swojego własnego wspólnika. Przepisy prawa zasadniczo nie wyłączają takiej możliwości, dlatego wydaje się, że spółka cywilna może zawrzeć umowę o pracę z własnym wspólnikiem – jednakże pod jednym warunkiem. Umowa o pracę łącząca spółkę cywilną ze swoim wspólnikiem nie może dotyczyć prowadzenia spraw spółki lub jej reprezentowania. Te bowiem obowiązki spoczywają na wspólniku na mocy samych przepisów kodeksu cywilnego regulujących spółkę cywilną. Jak zostało to bowiem wskazane przez Sąd Najwyższy w uchwale 7 sędziów z dnia 14 stycznia 1993r. (III UZP 21/92): „prowadzenie spraw spółki jest bowiem obowiązkiem wspólnika, za które nie może on żądać wynagrodzenia, gdyż osobiste świadczenie pracy połączone z prowadzeniem lub reprezentowaniem spółki wynika z istoty jego członkostwa w spółce cywilnej. Za prowadzenie spraw spółki wspólnik otrzymuje wynagrodzenie w postaci udziału w zyskach spółki lub osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego spółki.„. Umowa o pracę pomiędzy spółką cywilną a jej wspólnikiem może więc dotyczyć innego przedmiotu, nie związanego z prowadzeniem lub reprezentowaniem spraw spółki, np. zatrudnienia się w związku z posiadanymi kwalifikacjami w przedsiębiorstwie spółki jako np. dyrektor danego działu.

Na marginesie chciałbym natomiast zaznaczyć, że spółka cywilna może na gruncie prawa pracy stanowić zakład pracy. Aktualnie w kodeksie pracy nie zachodzi bowiem tożsamość pomiędzy pojęciami „pracodawcy”, a „zakładu pracy”. Zakładem pracy jest bowiem placówka zatrudnienia, a więc zespół składników majątkowych i niemajątkowych, jak również osobowych i organizacyjnych służących do realizacji celów pracodawcy. Można więc powiedzieć, że pomiędzy pojęciami „pracodawcy” a „zakładu pracy” zachodzi mniej więcej taka różnica jak pomiędzy pojęciami „przedsiębiorcy” i „przedsiębiorstwa” – które to pojęcia wyjaśniałem w tym wpisie.