ZBYCIE I OBCIĄŻENIE AKCJI W PROSTEJ SPÓŁCE AKCYJNEJ

W poprzednim wpisie ustaliliśmy, że akcje w prostej spółce akcyjnej będą miały formę zdematerializowaną, a więc spółka nie będzie wydawała akcji w formie dokumentu, tak jak to aktualnie dzieje się w spółkach akcyjnych nie będących spółkami publicznymi, ale akcje te będą przechowywane w formie rejestru akcjonariuszy. Idąc za ciosem tematyki dot. akcji, zapoczątkowanej ów wpisem, chciałbym dzisiaj przeanalizować zasady sprzedaży i obciążania akcji w prostej spółce akcyjnej.

Ponieważ, jak zaznaczyłem to w pierwszym tekście poświęconym prostej spółce akcyjnej, omawiając ten nowy typ spółki chcę porównywać planowane rozwiązania z aktualnie obowiązującymi w zakresie spółki z o.o. i akcyjnej, także od tego rozpocznę merytoryczną część niniejszego wpisu.

Prawa majątkowe związane z członkostwem w spółkach kapitałowych (nazywane udziałami – w przypadku spółek z o.o. oraz akcjami w spółkach akcyjnych) są do zasady zbywalne. Oznacza to, że wspólnicy (akcjonariusze) mogą swobodnie przenosić własność tych praw oraz ustanawiać na nich obciążenia – chyba że ustawy bądź sama umowa spółki (statut w przypadku spółek akcyjnych) zawiera pewne ograniczenia w tym zakresie. Ponadto udziały (akcje) podlegają zajęciu i egzekucji komorniczej.

Przeniesienie własności (np. sprzedaż czy darowizna) udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, ich przewłaszczenie na zabezpieczenie oraz obciążenie (np. zastawem zwykłym) wymaga zawarcia umowy, która jest sporządzana w szczególnej formie – formie z podpisami notarialnie poświadczonymi (chociaż na ustanowienie zastawu rejestrowego na udziałach wystarczy zwykła forma pisemna umowy i wpis do rejestru zastawu, jednakże jest to wyjątkiem od zasady). Po przeniesieniu własności udziałów należy też dokonać wpisu nowego wspólnika do księgi udziałów i ujawnić go w Rejestrze Przedsiębiorców KRSu (jeśli nabywa co najmniej 10% udziałów w kapitale zakładowym) – aczkolwiek brak dokonania dwóch ostatnich czynności nie wpływa na ważność rozporządzenia udziałami – nowym wspólnikiem bądź uprawnionym z tytułu obciążenia udziałów zostaje się z momentem zawarcia umowy w stosownej formie.

Jeżeli chodzi o przeniesienie własności czy obciążenie akcji w spółce akcyjnej, to tutaj wszystko zależy od typu akcji – w poprzednim wpisie wskazałem, że w spółkach akcyjnych mamy dwa typy akcji – imienne i na okaziciela.

Przeniesienie własności akcji imiennej bądź jej obciążenie następuje przez pisemne oświadczenie albo na samym dokumencie akcji albo w osobnym dokumencie oraz wymaga przeniesienia posiadania akcji. Na żądanie nabywcy akcji albo zastawnika lub użytkownika zarząd dokonuje także wpisu o tym fakcie do księgi akcyjnej – przy czym znowu, brak wpisu nie wpływa na ważność rozporządzenia akcjami imiennymi, ale warunkuje możliwość wykonywania przez nowego akcjonariusza praw z akcji wobec spółki (np. prawo głosu czy do otrzymania dywidendy).

Z kolei przeniesienie własności akcji na okaziciela nie jest uregulowane w kodeksie spółek handlowych, ale w kodeksie cywilnym. Akcje na okaziciela są tzw. papierami wartościowymi na okaziciela w rozumieniu kodeksu cywilnego, a do przeniesienia ich własności konieczne jest fizyczne wydanie dokumentu akcji. Podobnie w przypadku ustanowienia obciążenia na akcjach na okaziciela – konieczne jest wydanie fizyczne akcji oraz zawarcie umowy z datą pewną (z wyłączeniem zastawu rejestrowego, w którym umowa może być sporządzona w zwykłej formie pisemnej i nie ma konieczności wydania akcji).

Oczywiście powyższe zasady przenoszenia własności i obciążania akcji dotyczą tylko spółek akcyjnych niepublicznych (a więc nie notowanych na giełdzie). W przypadku spółek publicznych czynności te polegają przede wszystkim na dokonaniu stosownych wpisów na kontach maklerskich.

No dobrze – a jak przeniesienie własności czy obciążenie akcji ma być uregulowane w przypadku prostej spółki akcyjnej? Otóż tutaj projektowane zasady znacznie odbiegają od tego, co obowiązuje w przypadku spółek z o.o. i akcyjnych.

Zbycie lub obciążenie akcji (przypominam – w prostej spółce akcyjnej nie ma podziału na akcje imienne i na okaziciela) będzie musiało być dokonane w formie dokumentowej pod rygorem nieważności.

Czym jest forma dokumentowa? Nie została ona wprost zdefiniowana w przepisach. Kodeks cywilny stwierdza jedynie, że do zachowania dokumentowej formy czynności prawnej wystarcza złożenie oświadczenia woli w postaci dokumentu, w sposób umożliwiający ustalenie osoby składającej oświadczenie, a dokumentem jest nośnik informacji umożliwiający zapoznanie się z jej treścią. Jest to najmniej sformalizowana ze wszystkich form czynności prawnych – do zachowania formy dokumentowej wystarczy np. wysłanie maila, pod warunkiem, że da się jednoznacznie ustalić osoby.

W przeciwieństwie jednak do spółek z o.o. i akcyjnych, w których wpisy nowego wspólnika (akcjonariusza) do – odpowiednio – księgi udziałów i księgi akcyjnej nie warunkują ważności rozporządzenia udziałami (akcjami) – w prostej spółce akcyjnej nabycie akcji lub ich obciążenie dokonywać się będzie dopiero z momentem wpisu w rejestrze akcjonariuszy, a wobec spółki za akcjonariusza uważać się będzie tylko osobę wpisaną do tego rejestru. 

Powyższe oznacza, że cały ciężar sprawdzenia czy rozporządzenie akcjami było dokonane prawidłowo i identyfikacja danych stron takich umów (w tym w szczególności nowego akcjonariusza) spoczywać będzie na podmiotach prowadzących rejestr akcjonariuszy (o tym kto będzie mieć prawo prowadzić taki rejestr pisałem uprzednio). Oczywiście przeniesienie własności w prostej spółce akcyjnej nie będzie także ujawniane w Rejestrze Przedsiębiorców KRSu, jako że akcjonariusze nie będą tam wpisywani.

Oceniając na szybko proponowane rozwiązania, wydaje się, że są one dosyć dobre. Rozporządzenie akcjami będzie maksymalnie odformalizowane, a jednocześnie zachowana zostanie pewność obrotu, bowiem podmiot prowadzący rejestr akcjonariuszy będzie badał, czy zostało dokonane prawidłowo.

Na koniec chciałbym jeszcze poruszyć tylko jedną kwestię. Zasadniczo ustanowienie zastawu rejestrowego na udziałach w spółkach z o.o. i akcjach w spółkach akcyjnych wymaga zachowania formy pisemnej. Forma ta jest formą mocniejszą niż forma dokumentowa – wymaga bowiem złożenia przez obie strony podpisów na dokumencie. Projektowane przepisy dot. prostej spółki akcyjnej nie zawierają żadnych uregulowań czy ustanowienie zastawu rejestrowego na akcjach w prostej spółce akcyjnej dalej będzie musiało być objęte pisemną umową. W mojej ocenie wydaje się, że i tutaj sama forma dokumentowa nie wystarczy. Ustawa o zastawie rejestrowym zawiera przepisy szczególne wobec innych norm prawnych regulujących obciążanie rzeczy i praw majątkowych (dla przykładu – zwykły zastaw na udziałach w spółkach z o.o. wymaga formy pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi, ale zastaw rejestrowy już zwykłej formy pisemnej). Dlatego też wydaje się, że w tym zakresie trzeba będzie zachowywać jednak formę pisemną no i oczywiście uzyskać wpis do rejestru zastawów – oprócz wpisu do rejestru akcjonariuszy.