WYPOWIEDZENIE UMOWY SPÓŁKI CYWILNEJ

Zbliżając się do końca mojej serii wpisów poświęconych tematyce spółki cywilnej, w dwóch ostatnich wpisach chciałbym skupić się na opisaniu sposobów zakończenia prowadzenia działalności gospodarczej w tej formie.

Zasadniczo spółka cywilna, jako umowa zobowiązaniowa pomiędzy wspólnikami nie tworząca odrębnego bytu prawnego, może zakończyć swoje obowiązywanie na dwa sposoby:

• • 1) na skutek wypowiedzenia dokonanego przez wspólnika bądź wierzyciela wspólnika,
  • 2) na skutek jej rozwiązania na mocy porozumienia wspólników bądź przez Sąd.

W niniejszym wpisie omówię pierwszy z dwóch podanych wyżej sposobów zakończenia obowiązywania umowy spółki cywilnej.

WYPOWIEDZENIE UMOWY SPÓŁKI CYWILNEJ PRZEZ WSPÓLNIKA:

Wypowiedzenia umowy spółki cywilnej zawartej na czas nieoznaczony może po pierwsze dokonać sam wspólnik. Przepis art. 869 § 1 kodeksu cywilnego daje każdemu wspólnikowi możliwość wypowiedzenia umowy spółki cywilnej na przód na 3 miesiące przed końcem roku obrotowego. Oświadczenie o wypowiedzeniu powinno być złożone wobec wszystkich pozostałych wspólników (z uwagi na fakt, że spółka nie jest odrębnym od swoich wspólników podmiotem prawa, ze względu na współwłasność łączną majątku wspólników spółki cywilnej oraz na zasady reprezentacji spółki cywilnej (taka czynność przekracza zwykły zarząd)). Do wypowiedzenia umowy spółki wystarczy zachowanie formy pisemnej, nawet jeśli umowa była zawarta w formie mocniejszej (np. aktu notarialnego czy w formie z podpisami notarialnie poświadczonymi).

Rok obrotowy zazwyczaj pokrywa się z rokiem kalendarzowym (umowa spółki cywilnej może stanowić jednak inaczej) i tak też przyjmijmy na potrzeby poniższego przykładu. Dajmy na to, że wspólnik wypowiada umowę spółki cywilnej doręczając pozostałym wspólnikom wypowiedzenie na dzień 31 marca. Umowa spółki cywilnej została wypowiedziana, jednakże skutek ten nastąpi dopiero na dzień 31 grudnia i dopiero z tym dniem spółka ulegnie rozwiązaniu, a wspólnicy będą mogli przejść do dalszych czynności związanych z rozliczeniem, o których poniżej. Jeżeli jednak w naszym przykładzie wspólnik wypowiedziałby umowę spółki cywilnej w dacie od 1 października (a więc w okresie 3 miesięcy poprzedzających koniec roku obrotowego), to umowa spółki cywilnej zostanie rozwiązana dopiero z końcem kolejnego roku obrotowego.

Powyższy przepis nie jest bezwzględnie obowiązujący, co oznacza, że wspólnicy mogą w umowie spółki cywilnej zarówno wydłużyć jak i skrócić ustawowy termin 3 miesięcy, jak również w ogóle zrezygnować ze skuteczności wypowiedzenia dopiero na koniec roku obrotowego. Dopuszczalne jest także ograniczenie prawa do wypowiedzenia jedynie do ważnych powodów, z wyliczeniem konkretnych sytuacji włącznie. Uznaje się, że nie można jednak w ogóle pozbawiać wspólnika uprawnienia do wypowiedzenia umowy spółki cywilnej zawartej na czas nieoznaczony.

Ponadto z ważnych powodów wspólnik może wypowiedzieć swój udział bez zachowania terminów wypowiedzenia, chociażby spółka była zawarta na czas oznaczony. Zastrzeżenie przeciwne jest nieważne, co oznacza, że tego uprawnienia wspólnicy nie mogą wyłączyć w umowie spółki cywilnej. W tym wypadku nie jest konieczne zachowanie jakiegokolwiek okresu wypowiedzenia, które jest również skuteczne od razu, a nie z końcem roku obrotowego. Pojęcie ważnych powodów nie zostało wyjaśnione, nawet przez podanie przykładowych sytuacji. Powszechnie uważa się, że fakt istnienia ważnego powodu trzeba ustalać porównując interes wspólnika dokonującego wypowiedzenia umowy spółki z interesami pozostałych wspólników.

WYPOWIEDZENIE UMOWY SPÓŁKI CYWILNEJ PRZEZ WIERZYCIELA WSPÓLNIKA:

Umowę spółki cywilnej może wypowiedzieć także wierzyciel osobisty wspólnika (wierzycielowi rzeczowemu takie uprawnienie nie przysługuje, chyba że jest on również wierzycielem osobistym). Przyznanie tego uprawnienia wierzycielowi wspólnika wynika przede wszystkim z faktu, że w trakcie trwania spółki cywilnej, z uwagi na współwłasność łączną majątku wspólników spółki cywilnej, wierzyciel osobisty wspólnika nie może w czasie trwania spółki żądać zaspokojenia swojego roszczenia z udziału wspólnika we wspólnym majątku wspólników ani z udziału w poszczególnych składnikach tego majątku. Wierzyciel taki może jednak zająć prawa które wspólnikowi będą przysługiwać na wypadek jego wystąpienia ze spółki lub rozwiązania spółki. Żeby jednak prowadzić egzekucję z tych praw wspólnika wpierw musi dojść do rozwiązania spółki cywilnej – i dlatego właśnie wierzyciel ma prawo do wypowiedzenia umowy.

Możliwość wypowiedzenia przez wierzyciela osobistego wspólnika umowy spółki cywilnej jest jednak uzależniona od uprzedniego przeprowadzenia przez tego wierzyciela egzekucji z ruchomości wspólnika w okresie 6 miesięcy poprzedzającym złożenie przez wierzyciela oświadczenia o wypowiedzeniu umowy spółki cywilnej i bezskuteczności tej egzekucji. Powyższe uprawnienie wierzyciela osobistego dotyczy zarówno umów spółek cywilnych zawartych na czas oznaczony jak i nieoznaczony i jest skuteczne z momentem jego doręczenia wspólnikom spółki cywilnej (nie trzeba czekać na koniec roku obrotowego).

SKUTKI WYPOWIEDZENIA UMOWY SPÓŁKI CYWILNEJ

Podstawowym skutkiem wypowiedzenia umowy spółki cywilnej przez wspólnika bądź przez jego wierzyciela osobistego jest utrata „członkostwa” tego wspólnika w spółce cywilnej i powstanie jego roszczenia do pozostałych wspólników o jego spłatę. Wspólnikowi występującemu ze spółki pozostali wspólnicy mają obowiązek zwrócić w naturze rzeczy, które wspólnik ten wniósł do spółki do używania (o czym więcej pisałem w tym wpisie) oraz wypłacić w pieniądzu wartość wkładu tego wspólnika oznaczoną w umowie spółki, a w braku takiego oznaczenia – wartość, którą wkład ten miał w chwili wniesienia. Zwrotowi nie podlega jednakże wartość wkładu wspólnika polegającego na świadczeniu usług albo na używaniu przez spółkę rzeczy należących do wspólnika.

Oprócz rozliczenia wkładów wniesionych przez występującego ze spółki cywilnej wspólnika, pozostali wspólnicy mają także obowiązek wypłacić występującemu wspólnikowi w pieniądzu taką część wartości wspólnego majątku spółki cywilnej pozostałego po odliczeniu wartości wkładów wszystkich wspólników, jaka odpowiada stosunkowi, w którym występujący wspólnik uczestniczył w zyskach spółki.

Jeżeli wypowiedzenia umowy spółki dokonał wierzyciel osobisty wspólnika, który zajął prawa przysługujące wspólnikowi na wypadek jego wystąpienia ze spółki lub rozwiązania spółki (tj. właśnie wyżej wymienione prawa do rozliczenia nakładów i udziału w majątku), to wspólnicy spółki cywilnej mają obowiązek przekazać te środki pieniężne nie wspólnikowi, ale prowadzącemu na wniosek wierzyciela egzekucję sądową komornikowi.

W przypadku wypowiedzenia umowy dwuosobowej spółki cywilnej przez wspólnika bądź przez jego wierzyciela osobistego nastąpi całkowite rozwiązanie tej spółki, która nie może działać tylko z jednym wspólnikiem. Natomiast, gdy pomimo wypowiedzenia jej umowy w spółce cywilnej pozostaje jeszcze co najmniej dwóch wspólników, to spółka może dalej działać i skutki wypowiedzenia jej umowy ograniczą się tylko do konieczności spłaty występującego wspólnika zgodnie z zasadami opisanymi przeze mnie powyżej.

Ponadto chciałbym wskazać, że wypowiedzenie umowy spółki cywilnej i wynikającego z tego utrata członkostwa wspólnika w tej spółce nie uwalnia go od odpowiedzialności za długi zaciągnięte do tej pory przez spółkę cywilną – o czym pisałem więcej we wpisie dot. statusu spółki cywilnej jako wierzyciela i dłużnika i osobowości spółki cywilnej na gruncie podatku VAT.