Jak już wiemy spółka cywilna jest jedynie umową zobowiązaniową zawieraną pomiędzy wspólnikami w celu wspólnego prowadzenia działalności gospodarczej i nie stanowi odrębnego, od wspólników, podmiotu praw i obowiązków. Stronami wszelkich umów, postępowań sądowych czy adresatami decyzji są więc osobiście wszyscy wspólnicy, a nie sama spółka cywilna, jak ma to miejsce w przypadku spółek prawa handlowego (jawnej, partnerskiej, komandytowej, komandytowo-akcyjnej, z ograniczoną odpowiedzialnością czy akcyjnej). Z tego faktu wynikają też ważne skutki na gruncie odpowiedzialności spółki cywilnej za zobowiązania oraz jej pozycji jako wierzyciela.

Spółka cywilna, jako nie posiadająca podmiotowości prawnej, nie może sama być stroną umów czy zaciągać zobowiązań. Jednakże dla uproszczenia, w poniższym wpisie będę się posługiwał sformułowaniami sugerującymi samodzielne działanie spółki cywilnej (jak np.: „zaciągnięcie zobowiązania przez spółkę cywilną”) przy czym oczywiście zawsze i tak działają sami wspólnicy, a nie spółka.

SPÓŁKA CYWILNA JAKO DŁUŻNIK

Zawarcie umowy spółki cywilnej tworzy jedynie stosunek zobowiązaniowy pomiędzy samymi wspólnikami (określający chociażby wkłady do spółki czy podział zysków i strat), natomiast wobec osób trzecich (kontrahentów, sądów czy innych organów) nie działa spółka cywilna jako odrębny podmiot, a wszyscy wspólnicy. Jeżeli więc spółka cywilna nie spłaci zaciągniętych zobowiązań to odpowiedzialność za te długi ponoszą od razu, bezpośrednio wszyscy wspólnicy, a wierzyciele mogą pozwać od razu wspólników i przeciwko nim będą prowadzić egzekucję. Odpowiedzialność ta jest nieograniczona zarówno co do wysokości, jak i rodzaju zobowiązań (cywilnoprawnych czy podatkowych).

Odpowiedzialność wspólnika za zobowiązania zaciągnięte przez spółkę cywilną jest w zasadzie nieograniczona w czasie. Oznacza to, że wspólnik po chwili swojego wystąpienia ze spółki bądź po jej rozwiązaniu w dalszym ciągu odpowiada solidarnie z pozostałymi wspólnikami za powstałe już długi spółki cywilnej. Odpowiedzialności tej nie można wyłączyć ze skutkiem wobec wierzycieli spółki cywilnej nawet po wystąpieniu wspólnika.

Sporna w doktrynie prawniczej i orzecznictwie sądów była kwestia tego czy nowy wspólnik przystępujący do spółki cywilnej już po jej założeniu odpowiada także za zobowiązania powstałe przed jego przystąpieniem do spółki. Aktualnie wydaje się, że sądy stanęły na stanowisku takim, że przystępujący do spółki cywilnej nowy wspólnik odpowiada wobec wierzycieli za długi spółki cywilnej powstałe przed uzyskaniem przez niego „członkostwa w spółce”.
W wyroku z dnia 28 października 2003r. (I CK 201/02) Sąd Najwyższy wskazał, że: „za zobowiązania powstałe w okresie przed przystąpieniem wspólnika do spółki wspólnik taki odpowiada na zewnątrz solidarnie z pozostałymi wspólnikami, bowiem ustawa nie różnicuje ich odpowiedzialności ze względu na chwilę powstania długu. Okoliczność, że wspólnik zaspokoił dług powstały w okresie, gdy nie był wspólnikiem spółki będzie miała znaczenie tylko przy rozliczeniach ze wspólnikami, którzy pozostawali w spółce w czasie powstania zobowiązania. W tym zatem tylko znaczeniu odpowiedzialność nowego wspólnika nie rozciąga się na te zobowiązania, które powstały przed jego przystąpieniem do spółki”.

Za zobowiązania zaciągnięte przez spółkę cywilną wspólnicy odpowiadają z całego swojego majątku, także prywatnego. Jak wskazałem w poprzednim wpisie w przypadku zawiązania spółki prawa cywilnego funkcjonują równolegle obok siebie odrębne masy majątkowe należące do poszczególnych wspólników oraz spółki (wspólność łączna wspólników). Wierzyciele nie są jednakże ograniczeni do prowadzenia egzekucji tylko z „majątku spółki cywilnej”, tj. z majątku łącznego wspólników wykorzystywanego przy prowadzeniu działalności gospodarczej w formie spółki cywilnej. Żaden bowiem przepis prawa nie nakazuje wierzycielowi sięgnięcia w pierwszej kolejności do majątku wspólnego wspólników (tzw. majątku spółki cywilnej), a dopiero w drugiej kolejności do ich majątków osobistych. W razie pozwania i uzyskania tytułu egzekucyjnego przeciwko wspólnikom spółki cywilnej wierzyciel może wszcząć egzekucję z całego majątku wspólnika – zarówno majątku wspólnego wspólników spółki cywilnej jak i majątku prywatnego, nie wykorzystywanego do prowadzenia działalności gospodarczej. Sytuacja ta jest więc identyczna jak w przypadku działalności jednoosobowego przedsiębiorcy (o czym pisałem tutaj).

Ponadto za zobowiązania spółki cywilnej wspólnicy ponoszą także odpowiedzialność solidarną, która nie może być ani ograniczona ani wyłączona w umowie spółki. Solidarność wspólników za zobowiązania spółki cywilnej polega na tym, że wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników (a więc wspólników spółki) łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych.

Pozywający wspólników spółki cywilnej wierzyciel może wybrać czy chce pozwać wszystkich wspólników czy tylko niektórych z nich (tak samo może wybrać przeciwko którym wspólników zainicjuje następnie postępowania egzekucyjne). Zawsze jednak sugeruje Klientom, aby pozywać wszystkich wspólników spółki cywilnej. Do egzekucji ze wspólnego majątku wspólników spółki prawa cywilnego konieczny jest bowiem tytuł egzekucyjny wydany przeciwko wszystkim wspólnikom (co wynika z art. 778 kodeksu postępowania cywilnego). Jeżeli więc pozwiemy tylko niektórych ze wspólników spółki cywilnej, to prowadzić egzekucje będziemy mogli tylko z ich majątków prywatnych.

SPÓŁKA CYWILNA JAKO WIERZYCIEL

Prowadząc działalność gospodarczą w formie spółki cywilnej jako wierzyciel występują wszyscy jej wspólnicy. To bowiem wszyscy wspólnicy, a nie spółka cywilna, są stroną czynności prawnych (np. umów). W przeciwieństwie jednak do zadłużenia, po stronie wspólników jako wierzycieli nie występuje solidarność. Ma to oczywiście związek z faktem, że majątek spółki cywilnej stanowi współwłasność łączną, bezudziałową wszystkich wspólników (o czym więcej pisałem tutaj). Kwestia ta ma największe znaczenie w przypadku sporów sądowych i prawidłowego formułowania żądania pozwu.

Jeżeli więc spółka cywilna pozywa swojego dłużnika o zapłatę to stroną postępowania sądowego, jako powód, będą wszyscy wspólnicy – obligatoryjnie po stronie powoda występuje współuczestnictwo materialne konieczne. W uchwale z dnia 9 lutego 2011r. (III CZP 130/10) Sąd Najwyższy wyjaśnił, że: „wspólnik spółki cywilnej nie jest legitymowany do dochodzenia wierzytelności wchodzącej w skład majątku wspólnego wspólników tej spółki„. Ma to oczywiście związek z typem współwłasności majątku wspólników spółki cywilnej. Dochodzona przed sądem wierzytelność stanowi części majątku spółki cywilnej, który – jak wiemy – jest majątkiem łącznym i bezudziałowym. Dlatego też wszyscy wspólnicy łącznie muszą występować jako powód, a dochodzona w procesie kwota może być zasądzona tylko na rzecz wszystkich wspólników. Nie ma możliwości żeby np. tylko jeden wspólnik dochodził zapłaty w imieniu wszystkich pozostałych, jak również jeden wspólnik nie może dochodzić odpowiedniej części tej wierzytelności proporcjonalnie do swojego udziału w majątku spółki (majątek spółki jest bezudziałowy, więc do momentu rozwiązania spółki nie można określić tego udziału). Samodzielna legitymacja wspólnika do dochodzenia na własną rzecz przypadającej mu części wierzytelności przysługuje więc dopiero po rozwiązaniu spółki cywilnej.

Ponadto żądanie pozwu o zapłatę od dłużnika spółki cywilnej nie powinno zawierać żądania zasądzenia solidarnego po stronie wierzycieli, a jedynie po stronie dłużników i powinno brzmieć (użyte przeze mnie dane są oczywiście hipotetyczne): „wnoszę o zasądzenie solidarnie od Kazimierza Kowalskiego i Zbigniewa Nowaka prowadzących działalność gospodarczą w formie spółki cywilnej pod nazwą Kazimierz Kowalski i Zbigniew Nowak s.c. w Warszawie na rzecz Jana Kowalskiego i Jana Nowaka, prowadzących działalność gospodarczą w formie spółki cywilnej pod nazwą Jan Kowalski, Jan Nowak s.c. w Krakowie kwoty 10.000,00 złotych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w transakcjach handlowych liczonych od tej kwoty od dnia 1 stycznia 2019r. do dnia zapłaty”. Powyższe przykładowe żądanie pozwu o zapłatę, w której zarówno powodem jak i pozwanym są dwie spółki cywilne, wyraźnie pokazuje, że stronami procesu faktycznie są wspólnicy, a po stronie pozwanego zachodzi solidarność dłużników.