MAJĄTEK SPÓŁKI CYWILNEJ

W poprzednich dwóch wpisach opisałem czym jest spółka cywilna oraz jakich formalności należy dochować przy jej zakładaniu. Dzisiaj z kolei chciałbym trochę szerzej pochylić się nad jednym ze wspomnianych już przeze mnie w poprzednim wpisie elementów umowy spółki cywilnej, a mianowicie nad dokonywanymi przez wspólników wkładami i powstałym w ten sposób majątkiem spółki.

Gwoli przypomnienia – zakładając spółkę cywilną wspólnicy określają w umowie sposób i zakres prowadzenia przez spółkę działalności gospodarczej i cel, do którego osiągnięcia wspólnicy w ramach spółki cywilnej będą dążyć. W umowie spółki każdy wspólnik zobowiązuje się też do podejmowania pewnych określonych działań aby doprowadzić do realizacji wspólnego celu gospodarczego. Jednym z takich możliwych działań jest właśnie wniesienie do spółki wkładów przez wspólników. Zazwyczaj przy otwieraniu jakiejkolwiek działalności gospodarczej przekazuje się na jej rzecz pewne składniki majątku, które umożliwią wejście na rynek i rozpoczęcie biznesu. Nie inaczej jest też w przypadku spółki cywilnej – chociaż powstałe w wyniku dokonania wkładów stosunki majątkowe znacząco różnią się od tych powstałych w wyniku dokonania wkładów do spółek prawa handlowego (o czym więcej poniżej).

Wniesienia wkładów do spółki cywilnej należy dokonać przy zawieraniu umowy spółki. Oznacza to, że treść umowy spółki cywilnej powinna określać przedmiot dokonywanych przez wspólników wkładów oraz ich szacunkową wartość. Przepisy kodeksu cywilnego nie wprowadzają minimalnej wartości wnoszonych do spółki cywilnej wkładów (jak ma to miejsce w kodeksie spółek handlowych co do spółki komandytowo-akcyjnej, z ograniczoną odpowiedzialnością czy akcyjnej), jak również nie przewidują w zasadzie żadnych ograniczeń co do przedmiotu wkładu. Art. 861 § 1 kodeksu cywilnego stanowi jedynie, że: wkład wspólnika może polegać na wniesieniu do spółki własności lub innych praw albo na świadczeniu usług.

Przedmiotem wkładu może być więc w zasadzie wszystko co może służyć spółce w osiągnięciu przez nią celu gospodarczego. W szczególności wkładem mogą być środki pieniężne bądź przedmioty ruchome, nieruchomości, wierzytelności, prawa niematerialne (jak licencje, know-how, patenty czy prawa autorskie majątkowe) – tzw. aporty, czyli wkłady niepieniężne. Przedmiotem wkładu może być też zobowiązanie wspólnika do osobistego świadczenia usług na rzecz spółki. Wkładem nie mogą być natomiast prawa osobiste, tj. nierozerwalnie związane z osobą danego wspólnika (np. osobiste prawa majątkowe czy użytkowanie).

Wkłady do spółki cywilnej mogą być wnoszone na dwa sposoby – albo jako przeniesienie własności albo jako wniesienie wkładu jedynie do używania. Różnica jest taka, że w wyniku wniesienia wkładu na własność wspólnicy spółki cywilnej stają się współwłaścicielami tego przedmiotu wkładu. W przypadku natomiast wniesienia wkładu do spółki jedynie do używania, wspólnik wnoszący wkład pozostaje jego właścicielem, a wszyscy wspólnicy wchodzący w skład spółki cywilnej mają prawo do korzystania z przedmiotu wkładu i do pobierania z niego pożytków.

Umowa spółki powinna możliwie dokładnie określać przedmiot wkładu oraz jego wartość rynkową. Co prawda przepisy prawa nie wprowadzają wymogu określania wartości wkładu, jednakże z uwagi na skutki braku dokonania oszacowania wartości zawsze sugeruję Klientom aby wkład był w umowie spółki opisany możliwie najbardziej szczegółowo, a jego wartość podana w umowie spółki odpowiadała wartości rynkowej. Kwestia ta ma bowiem nader istotne znaczenie, przede wszystkim na gruncie prawa podatkowego. Od wartości wkładów do spółki trzeba zapłacić podatek od czynności cywilnoprawnych, a określona w umowie spółki wartość wkładów będzie stanowiła wartość początkową środków trwałych, których spółka będzie prowadzić amortyzację (o kwestiach podatkowych związanych ze spółką cywilną napiszę szerzej w dalszym wpisie).

Podanie w umowie spółki cywilnej wartości wnoszonych wkładów jest również dobrym rozwiązaniem w świetle art. 861 § 1 kodeksu cywilnego, który stanowi, że: domniemywa się, że wkłady wspólników mają jednakową wartość oraz zasad podziału majątku spółki przy jej rozwiązaniu bądź wystąpieniu wspólnika, gdzie zasadą jest, że wspólnikowi występującemu ze spółki wypłaca się w pieniądzu wartość jego wkładu oznaczoną w umowie spółki, a w braku takiego oznaczenia – wartość, którą wkład ten miał w chwili wniesienia. Jeżeli więc wspólnicy wnoszą wkłady o różnej wartości i nie oznaczą w umowie spółki ile dany wkład jest warty, to w życie wejdzie domniemanie równości wartości wkładów, a przez to może dojść do pokrzywdzenia wspólnika, który wniósł wkład o większej wartości od wkładów pozostałych stron umowy spółki.

Nie ma również obowiązku aby wyceny dokonywanych wpłat dokonywał rzeczoznawca majątkowy. W zupełności wystarcza, aby oszacowania wartości wkładów dokonali sami wspólnicy. Wyceniając wkład wspólnicy zawsze powinni jednak brać pod uwagę wartość rynkową przedmiotu wkładu z chwili wniesienia go do spółki cywilnej. Jeżeli więc sami wspólnicy nie są w stanie odpowiednio oszacować wartości wkładu (co tyczy się przeważnie takich wkładów jako nieruchomości, przedsiębiorstwa, zorganizowane części przedsiębiorstw czy wartości niematerialne jak know-how, prawa własności przemysłowej czy intelektualnej) to w takich wypadkach zalecałbym skorzystanie z wyceny przez biegłego (skutki nieprawidłowego oszacowania wkładu opiszę w kolejnym wpisie dot. kwestii podatkowych związanych ze spółką cywilną).

W jednym z powyższych akapitów wskazałem, że w wyniku wniesienia przez wspólnika wkładu na własność, to nie spółka cywilna staje się jego właścicielem, a sami wspólnicy. Ma to oczywiście związek z tym, że spółka cywilna nie posiada odrębnej od swoich wspólników podmiotowości prawnej (o czym więcej pisałem tutaj). Gdy posługujemy się więc wyrażeniem „wniesienia wkładów do spółki” to faktycznie dokonujemy przeniesienia prawa własności (bądź udzielenia zgody na użytkowanie) na wszystkich wspólników spółki cywilnej, a nie samej spółce (inaczej niż w przypadku spółek prawa handlowego).

Cały więc majątek spółki cywilnej, nabyty przez nią zarówno w skutek dokonanych przez wspólników wkładów jak i później w wyniku prowadzenia działalności gospodarczej, stanowi w istocie majątek wszystkich jej wspólników i stanowi współwłasność łączną. W prawie cywilnym mamy do czynienia z dwoma rodzajami współwłasności:

• • ułamkową, gdzie każdy ze współwłaścicieli posiada udział we własności danego przedmiotu w wysokości określonej ułamkiem i może tym udziałem rozporządzać,
  • łączną, gdzie nie da się określić wysokości udziałów poszczególnych współwłaścicieli i udziałem nie można rozporządzać w czasie trwania współwłasności (przykładem jest współwłasność małżeńska bądź właśnie wspólników spółki cywilnej). Jest to tzw. wspólność do niepodzielnej ręki, tj. współwłasność łączna wspólników o charakterze niepodzielnym i bezudziałowym.

Z faktu, że majątek spółki cywilnej stanowi współwłasność łączną wywodzimy następujące skutki:

• • w czasie trwania spółki cywilnej wspólnik nie może rozporządzać udziałem we wspólnym majątku wspólników ani udziałem w poszczególnych składnikach tego majątku,
  • w czasie trwania spółki cywilnej wspólnik nie może domagać się podziału wspólnego majątku wspólników,
  • w czasie trwania spółki cywilnej wierzyciel wspólnika nie może żądać zaspokojenia z jego udziału we wspólnym majątku wspólników ani z udziału w poszczególnych składnikach tego majątku.

Wspólny majątek wspólników spółki cywilnej stanowi odrębną masę majątkową od prywatnych majątków poszczególnych wspólników. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 20 czerwca 2007r. (V CSK 132/07): „w przypadku zawiązania spółki prawa cywilnego funkcjonują równolegle obok siebie odrębne masy majątkowe należące do poszczególnych wspólników oraz spółki (wspólność łączna wspólników), przy czym ustawa nie wyklucza przesunięć majątkowych pomiędzy tymi masami„.

Na sam koniec chciałbym jeszcze tylko wskazać, że wniesienie do spółki cywilnej wkładów, co do których przeniesienia własności przepisy prawa wymagają zachowania szczególnej formy, to także umowa spółki musi być w tej formie sporządzona (o czym wspominałem już tutaj). W szczególności mowa tutaj o:

• • wniesieniu nieruchomości bądź użytkowania wieczystego (forma aktu notarialnego),
  • wniesienia przedsiębiorstwa bądź zorganizowanej części przedsiębiorstwa (forma z podpisami notarialnie poświadczonymi, chyba że w skład przedsiębiorstwa wchodzi nieruchomość to forma aktu notarialnego),
  • udziały w spółce z o.o. (forma z podpisami notarialnie poświadczonymi).